 |
| pdf tentoonstellingskrant |
 |
DOCENTENHANDREIKING PO 8 EN VO 1
Lessuggesties bij de tentoonstelling ' Wie kan ik nog vertrouwen. Homoseksueel in oorlogstijd'. Auteur: Jeroen Bron, SLO Opdrachtgever: Rob Tielman , CBOO Leerkrachten / docenten die met leerlingen de tentoonstelling ` Wie kan ik nog vertrouwen. Homoseksueel in oorlogstijd' gaan bezoeken kunnen gebruik maken van de lessuggesties. Het materiaal richt zich op het bezoek zelf (opdrachtenvel), maar is ook bruikbaar ter voorbereiding op een bezoek aan de tentoonstelling. Het materiaal vraagt specifiek aandacht voor de basisbeginselen van onze democratische samenleving zoals: vrijheid en gelijkwaardigheid. Ook wordt ingegaan op gedrag van mensen onder moeilijke omstandigheden. Inhoud Inleiding Bijlagen: 1 Bronnen PO Inleiding Homoseksualiteit is van alle tijden, evenals het uitsluiten, discrimineren en vervolgen van homoseksuelen. Sinds de jaren zestig van de afgelopen eeuw heeft de acceptatie van homoseksualiteit zich ontwikkeld tot een van de basiswaarden van de Nederlandse samenleving. Toch heeft het heeft tot 1971 geduurd voordat een wetartikel dat homoseksualiteit strafbaar stelt, werd geschrapt. Desondanks is de acceptatie van homoseksualiteit in de samenleving de afgelopen tijd eerder verslechterd dan verbeterd. Daarmee komt een basiswaarde van onze samenleving in gevaar waarop passend gereageerd moet worden. Educatie vormt daarbij als vanzelfsprekend een belangrijk onderdeel. De Inspectie van het onderwijs (Inspectie van het Onderwijs, 2003, Iedereen is anders . Utrecht) heeft geconstateerd dat ook in het onderwijs de acceptatie van homoseksualiteit onder druk staat en om maatregelen vraagt. Een van die maatregelen is om homoseksualiteit bespreekbaar te maken in de klas. Uitgangspunten lessen Voor dit lespakket gelden de volgende uitgangspunten:
Tijd en plaats De lessuggesties richten zich op een bezoek aan de tijdelijke tentoonstelling Wie kan ik nog vertrouwen. Homoseksueel in oorlogstijd. Het materiaal is bedoeld voor groep 8 in het basisonderwijs en klas 1 van het voortgezet onderwijs. Zowel voor het voortgezet als het basisonderwijs geldt dat de opdracht in 4 lesuren afgerond kan worden. Dat is exclusief het bezoek aan de tentoonstelling. Een bezoek aan tentoonstelling "Wie kan ik nog vertrouwen" is sterk aanbevolen. De tentoonstelling fungeert als bronmateriaal voor de lessen. Er is een opdrachtvel ontwikkeld dat bij het bezoek aan de tentoonstelling gebruikt kan worden. Omgaan met controversiële onderwerpen Homoseksualiteit kan een controversieel onderwerp zijn. Cultuur en religie kunnen een basis zijn voor het afwijzen van homoseksualiteit. Daarnaast kan het woord op zich al leiden tot nervositeit onder leerlingen. Bij wie kan ik nog vertrouwen is dit op te vangen doordat de lessen niet strikt gaan over homoseksualiteit. Onderdrukking, uitsluiting en vervolging door de Nazi's biedt een veel breder kader. De leerkracht / docent kan zelf inschatten hoeveel nadruk er gelegd wordt op de homoseksualiteit. Daarbij is het materiaal inductief opgezet. In de lessenserie staan persoonlijkheden centraal . Leerlingen maken eerst kennis met enkele alledaagse personages. Na verloop van tijd zullen ze merken dat deze mensen homoseksueel zijn. De seksuele geaardheid is daarmee slechts een aspect van de identiteit van de personages. Maar wel een aspect op basis waarvan zij worden buitengesloten. De leerkracht / docent kan ervoor kiezen om de lessenserie af te sluiten met een docentgestuurde discussie of enkele kleine discussiemomenten. Hiermee wordt de meningsvorming gestimuleerd, maar ook gestuurd. De docent / leerkracht wordt geadviseerd daarbij als ijkpunt de grondwet en/of enkele centrale waarden te nemen. Dit zijn vooral; de gelijkwaardigheid van mensen; medemenselijkheid en empathie; het tegengaan van discriminatie; het recht op een eigen identiteit.
De lessenserie biedt al de gelegenheid tot identificatie met enkele personages. Indien gewenst kan de docent / leerkracht nog een rollenspel uitvoeren om gevoelens van uitsluiting te ervaren. Suggesties hiervoor zijn te vinden bij onder het kopje links . De lessenserie kan eindigen met handreikingen voor gedrag: wat kunnen de leerlingen zelf doen in hun eigen omgeving. Een van de gesprekken / discussiemomenten gaat over de acceptatie van homoseksualiteit. Daarnaast kunnen meer algemene onderwerpen aan de orde komen: buitensluiten, rollen bij het pesten (dader, slachtoffer, omstander, helper), discriminatie, Nazi's, houden van etc. Legitimering Twee bronnen voor legitimering zijn: Wet op actief burgerschap en kerndoelen voor het primair onderwijs en de kerndoelen voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Burgerschap Deze lessugesties sluiten aan op de wet Actief burgerschap en sociale integratie en het bijbehorende toezichtskader van inspectie. De lessuggesties gaan specifiek in op:
Kerndoelen PO 37. Leerlingen leren zich gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen . 51. De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen zoals aanwezig in ons cultureel erfgoed (...) 53. De leerlingen leren over de belangrijke historische personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis en kunnen die voorbeeldmatig verbinden met de wereldgeschiedenis. Kerndoelen VO-onderbouw 36. De leerling leert betekenisvolle vragen te stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen , daarover een beargumenteerd standpunt in te nemen en te verdedigen en daarbij respectvol met kritiek om te gaan. 37. De leerling leert een kader van tien tijdvakken te gebruiken om gebeurtenissen, ontwikkelingen en personen in hun tijd te plaatsen. 40. De leerling leert historische bronnen te gebruiken (...) en hij leert daarbij de eigen cultuurhistorische omgeving te betrekken. 43. (De leerling leert over overeenkomsten, verschillen en veranderingen in cultuur en levensbeschouwing) in Nederland, leert eigen en andermans leefwijze daarmee in verband te brengen en leert de betekenis voor de samenleving te zien vanuit respect voor elkaars opvattingen en leefwijzen.
Gerelateerde onderwerpen, links en leermiddelen Het materiaal "wie kan ik nog vertrouwen" is gericht op een bezoek aan de gelijknamige tentoonstelling. Om het materiaal in een breder kader te plaatsen zijn in deze handreiking koppelingen gemaakt met burgerschap en de kerndoelen voor Primair en voortgezet Onderwijs. Docenten en leerkrachten die het bezoek aan de tentoonstelling in een breder kader willen plaatsen kunnen twee insteken kiezen: het kader van de tweede wereldoorlog en het kader van discriminatie en mensenrechten. Materialen over WOII zijn ruimschoots voorhanden en vormen een vast onderdeel in de reguliere lesmethoden. Een analyse van de aandacht voor WOII in een aantal reguliere methoden voor PO en VO is te vinden in de publicatie: Aanreiken en (aan)raken - De Tweede Wereldoorlog in geschiedenismethoden primair en voortgezet onderwijs. Enschede, september 2006. Daarnaast bestaan er veel additionele lesmaterialen over homoseksualiteit, mensenrechten en discriminatie. Hier volgt een selectie:
Lesplanning
Stap 1 introductie / voorkennis activeren (20 minuten) Kern: wat weten de leerlingen al over een aantal van de essentiële begrippen: • WO-II, nazi's, vervolging • iedereen is even belangrijk / gelijkwaardigheid, buitensluiten / discriminatie • minderheden: Joden, Roma/Sinti, homoseksuelen, allochtonen etc. • kinderrechten, grondrechten, democratie. Suggesties voor werkvorm: leerkracht / docent stelt goed/fout vragen, onderwijsleergesprek over kennis en ervaring Stap 2 uitleg opdracht (15 minuten) Kern: uitleggen wat de komende lessen van de leerlingen verwacht wordt, welke werkwijze in de klas wordt gehanteerd, samenstellen groepjes, uitdelen materialen: opdrachtvel , werkvel , eerste brokje informatie uit de bronnen PO of bronnen VO . De opdracht is dat de leerlingen in tweetallen een verhaal (fictief) schrijven dat is gebaseerd op feitelijke informatie. Die informatie wordt in porties aangereikt door de leerkracht/docent. Leerlingen gebruiken deze informatie als context voor hun eigen verhaal. Het verhaal is gestructureerd in vier episodes: • Episode 1: het dagelijkse leven: identificeren met personage, tijdsbeeld jaren 30/40 • Episode 2: wie is er nog te vertrouwen: discriminatie en uitsluiting; verbergen van identiteit • Episode 3: angst en veerkracht: het risico van vervolging, manieren om te overleven • Episode 4: betere tijden? Langzame acceptatie van homoseksualiteit na WOII Stap 3 werken aan opdracht (90 minuten) Kern: de groepen werken aan de opdracht door de informatie van de docent te bestuderen en delen over te nemen voor het eigen verhaal. De docent geeft informatie en begeleidt het schrijfproces en het selecteren van informatie. Stap 4 bezoek tentoonstelling (50 minuten netto) Kern: de klas bezoekt de tentoonstelling "wie kan ik nog vertrouwen" om te zoeken naar nieuwe informatie voor het eigen verhaal. Daarbij kan gebruik gemaakt worden van het opdrachtenvel tentoonstelling PO of het opdrachtenvel tentoonstelling VO . Stap 5 afronding (50 minuten) Kern: de groepen ronden de werkzaamheden aan de opdracht af. Stap 6 presentatie, nabespreking, discussie (50 minuten) Resultaten worden voorgedragen en nabesproken. Bij het nabespreken wordt een gesprek gevoerd over buitensluiten, verschillen tussen mensen, omgaan met discriminatie, gedragsalternatieven, de moed en veerkracht die mensen bezitten. De docent leidt het gesprek, entameert discussie en bewaakt de morele aspecten door te wijzen op grond- en mensenrechten in Nederland. Evaluatie Voor de onderbouw VO kan gebruik gemaakt worden van een evaluatie door medeleerlingen. Daarbij beoordeelt iedere leerling drie verhalen van medeleerlingen. Het gemiddelde van de drie scores kan de docent meenemen in de eigen weging. Als van deze werkwijze gebruikt wordt gemaakt, dient dit beoordelingsformulier samen met de opdracht te worden uitgedeeld en toegelicht.
Het geven van punten gaat als volgt: 0 = niet of bijna niet 1 = jawel 2 = zeer zeker
Bijlage 1: Bronnen PO Uit de tentoonstellingskrant "Wie kan ik nog vertrouwen". Bij episode 1 Blz. 13: Het verhaal van Werner en Frans. Blz. 18: het verhaal van Felice en Lily. Blz. 18: het verhaal van Evert en Peter Bij episode 2 Blz. . 12: aangiftes Nederland. Uit de aangiftes blijkt dat buren en familieleden elkaar aangeven bij de politie. Blz. 22: Homo's in het verzet: Willem Arondeus Bij episode 3 Blz. 16. Angstig citaat. Blz. 23. Heb ik ooit geleefd? Bij episode 4 Blz. 15 boven: verhaal Tiemon Hofman. In het verhaal komt naar voren dat ook na de oorlog de discriminatie voortduurt. Blz. 26/27: Nederland na de oorlog. Acceptatie van homofilie en aanpassingen in de wetgeving. Blz. 29: Homoseksualiteit. Homorechten onder druk.
Bijlage 2: Bronnen VO Uit de tentoonstellingskrant "Wie kan ik nog vertrouwen". Bij episode 1 Blz. 13: Het verhaal van Werner en Frans. Blz. 18: het verhaal van Felice en Lily. Blz. 18: het verhaal van Evert en Peter Bij episode 2 Blz. . 12: aangiftes Nederland. Uit de aangiftes blijkt dat buren en familieleden elkaar aangeven bij de politie. Blz. 22: Homo's in het verzet: Willem Arondeus Bij episode 3 Blz. 16. Angstig citaat. Blz. 23. Heb ik ooit geleefd? Bij episode 4 Blz. 15 boven: verhaal Tiemon Hofman. In het verhaal komt naar voren dat ook na de oorlog de discriminatie voortduurt. Blz. 26/27: Nederland na de oorlog. Acceptatie van homofilie en aanpassingen in de wetgeving. Blz. 28: Mahmoud en Ayaz. Vervolging van homoseksuelen elders. Blz. 29: Homoseksualiteit. Homorechten onder druk.
Extra bronnen VO Het boek "Dood geslagen, dood gezwegen; vervolging van homoseksuelen door het naziregime 1933-1945" van Klaus Müller (Schorer, 2005), biedt vele extra citaten en beschrijvingen. Aanbevolen passages die als aanvulling kunnen dienen: Blz. 272-277: het verhaal van Pierre Seel over de verschrikkingen van de kampen . Blz 278-279: het uitblijven van rechtsherstel en erkenning na de oorlog.
Bijlage 3 Opdrachtvel leerlingen Schrijf in tweetallen een verhaal van het leven van Werner of Lily (kies 1 persoon). Werner en Lily leefden in de dertiger en veertigerjaren van de vorige eeuw. Werner was verliefd op een andere man en Lily op een andere vrouw. Dat heeft een grote invloed gehad op hun leven. Voor je verhaal verzamel je informatie. Die informatie krijg je van je leerkracht/docent. De informatie helpt je om meer te weten van het leven in de Tweede Wereldoorlog. Je hoeft niet al de informatie te gebruiken in je verhaal. Van je leerkracht krijg je ook een werkvel waarop je de informatie kunt opschrijven die je verzameld. Dat papier kent vier vakken. Ieder vak is een deel van het verhaal.
Achtergrond. In Duitsland kwam in de jaren 30 van de vorige eeuw de NSDAP (Nationaalsocialistische Duitse Arbeiders Partij) aan de macht. De leider was Adolf Hitler. De fanatiek aanhangers van deze partij werden Nazi's genoemd. De Nazi's wilden van Duitsland weer een sterk land met een trotse bevolking maken. Het ging in die tijd zeer slecht met Duitsland omdat dit land de Eerste wereldoorlog (1914-1918) had verloren. De Nazi's wilden het Duitse ras `zuiver' maken. Dit betekende dat iedereen die niet voldeed aan het ideaalbeeld langzaam maar zeker werd uitgesloten van de samenleving. Het ging hierbij onder meer om Joden, Sinti en Roma, gehandicapten en homoseksuelen. Uiteindelijk zijn deze groepen mensen gevangen gezet en voor een groot gedeelte vermoord. In Nederland kwamen de Nazi's in 1940 aan de macht. Dat gebeurde niet met verkiezingen, zoals in Duitsland, maar door een oorlog: Nederland werd in de Tweede wereldoorlog door Duitsland veroverd. Al de mensen die voor de Nederlandse overheid werkten, bijvoorbeeld bij de gemeente of de politie, moesten nu voor de Nazi's werken. De `zuivering' waar de Nazi's in Duitsland al mee waren begonnen, gebeurde nu ook in Nederland.
In deze opdracht maak je kennis met enkele mensen die in die tijd leefden. Zij hebben ervaren hoe het is om te worden buitengesloten, verraden en gevangen gezet. Gelukkig liet niet iedereen de moed zakken. Veel mensen verzetten zich tegen de Nazi's. Ze hielpen andere mensen aan een schuilplek of aan eten. Of ze probeerden de nazi's tegen te werken door papieren te vervalsen of te vernietigen.
Bijlage 4 Vragen bij bezoek tentoonstelling “Wie kan ik nog vertrouwen” Versie VO Bord 2. Wat was de "homohoofdstad" van Europa in de jaren 20 van de vorige eeuw? Bord 8. In de oorlog werd er door de Duitsers gezocht naar allerlei mensen die volgende de Duitsers minder waard waren dan anderen. Bijvoorbeeld: Joden, Roma (zigeuners) en Homoseksuelen, maar ook mensen die zich verzetten tegen de Duitsers. De Duitsers zelf konden al die mensen niet zelf vinden. Door wie werden de Duitsers het meest geholpen? Bord 25. Gingen homoseksuelen net als de Joden naar de gaskamers om te worden omgebracht? Bord 25. Hoeveel homoseksuelen hebben hun tijd in de kampen niet overleefd? Bord 26. Jij bent wie je bent: een unieke persoon, een individu. Voor een deel ben je net als de anderen om je heen, en voor een deel ben je net even anders. In Nederland is de vrijheid om te zijn wie je wilt zijn een grondrecht. Vrijheid om te denken, te geloven, te voelen en zeggen wat je wilt. Voor homoseksuelen was die vrijheid in de tijd voor en tijdens de tweede wereldoorlog een stuk kleiner. Ze moesten hun gevoelens en een deel van hun identiteit verbergen. Ze werden als “minderwaardig” gezien.
Noem een belangrijke tekst waarin de vrijheid van de mensen in Nederland is vastgelegd. Wat kun je doen om je waardigheid te behouden, ook al wordt je als minderwaardig behandeld? Bord 38: Beschrijf de situatie voor homoseksuelen in Duitsland nadat de oorlog was afgelopen. Bord 39: doe hetzelfde voor de situatie in Nederland. Algemene vragen (het antwoord vind je op meerdere borden!) 1. Noem 3 voorbeelden van wijzen waarop homoseksuelen in Duitsland en Nederland in het gewone leven werden gediscrimineerd. 2. Noem 3 voorbeelden van wijzen waarop homoseksuelen werden geholpen door andere mensen. 3. De tentoonstelling heet: wie kan ik nog vertrouwen? Leg uit waarom voor deze titel is gekozen. 4. Bij het laatste bord van de tentoonstelling staat geschreven: "Kunnen homoseksuele mannen en vrouwen in Nederland blijven vertrouwen op rechtsbescherming? Of worden de veroverde vrijheden ingeleverd? Op straat door dreiging met geweld; opschool door het wegpesten van homoseksuele leraren en leerlingen; bij het asielrecht door het wegsturen van vluchtelingen naar landen waar de doodstraf op homoseksualiteit staat? Hoe zal de samenleving zich opstellen tegen over een groeiende intolerantie?" Vraag 1. Hoe herken jij zelf de groeiende intolerantie? Vraag 2. Hoe denk jij dat de samenleving zich zal opstellen? Vraag 3. Wat kun jij er zelf aan doen?
Bijlage 5 Vragen bij bezoek tentoonstelling “Wie kan ik nog vertrouwen” Versie PO Bord 2. Wat was de "homohoofdstad" van Europa in de jaren 20 van de vorige eeuw? Bord 8. In de oorlog werd er door de Nazi's gezocht naar allerlei mensen die volgens de Nazi's minder waard waren dan anderen. Bijvoorbeeld: Joden, Roma (zigeuners) en Homoseksuelen, maar ook mensen die zich verzetten tegen de Duitsers. De Nazi's zelf konden al die mensen niet zelf vinden. Door wie werden de Nazi's het meest geholpen? Bord 25. Gingen homoseksuelen net als de Joden naar de gaskamers om te worden omgebracht? Bord 25. Hoeveel homoseksuelen hebben hun tijd in de kampen niet overleefd? Bord 26. Homoseksuelen konden in de tijd voor en tijdens de tweede wereldoorlog niet leven zoals ze zelf wilden. Ze moesten hun gevoelens verbergen. Door veel mensen werden ze als slechtere mensen gezien. Een ander woord voor mensen die als het ware minder waard zijn is “minderwaardig” . Wat kun je doen om trots te blijven op jezelf, ook al zien sommige mensen jou als "minderwaardig"? Bord 38: Beschrijf de situatie voor homoseksuelen in Duitsland nadat de oorlog was afgelopen. Algemene vragen (het antwoord vind je op meerdere borden!) 1. Noem 3 voorbeelden van manieren waarop homoseksuelen in Duitsland en Nederland in het gewone leven werden gediscrimineerd. 2. Noem 3 voorbeelden van manieren waarop homoseksuelen werden geholpen door andere mensen. 3. De tentoonstelling heet: wie kan ik nog vertrouwen? Leg uit waarom voor deze titel is gekozen. |